Diagnozą dysplazji rozwojowej u dziecka – co oznacza dany typ stawu biodrowego, czyli czym jest skala Grafa?
Rodzice, którzy właśnie opuścili gabinet ortopedy z diagnozą dysplazji rozwojowej u swojego dziecka, zazwyczaj chcą zaznajomić się z tym, co oznacza dany typ stawu biodrowego (np. Ib, IIa, III) lub jak rozumieć wartości kąta α (alfa) i β (beta). Mowa tu u skali Grafa, którą lekarz posługuje się do oceny stawu biodrowego u niemowlaka na podstawie wykonywanego badania ultrasonograficznego (USG). Profesor Reinhard Graf to austriacki lekarz ortopeda (dzisiaj profesor), który w 1980 roku, w czasach upowszechniania się badań ultrasonograficznych, opracował metodę oceny stanu bioder niemowląt opartą na diagnostyce USG [1].
Żeby zorientować się co do tego, co lekarz obserwuje na obrazie USG, polecamy najpierw przeczytanie tutaj tekstu o tym, czym jest dysplazja rozwojowa stawu biodrowego.
Zgodnie z zaleceniami Profesora Grafa opis badania USG powinien zawierać:
– informację o wieku noworodka
– prawidłowo wyznaczone i zmierzone kąty α i β
– opis morfologii stawu (budowa dachu kostnego, chrzęstnego),
– określenie typu i podtypu stawu biodrowego (I-IV) [3].
Typ biodra opisuje głównie kąt α, który mierzy ukształtowanie panewki tzw. dach kostny (określa, na ile panewka jest „zamknięta” i może utrzymać główkę w stabilnej pozycji).
Wartości kąta α określają, czy biodro jest zdrowe, fizjologicznie niedojrzałe lub dysplastyczne. Zmieniający się kąt α na wizytach kontrolnych będzie dla nas jednym z głównych źródeł informacji o postępach leczenia. Docelowo w biodrze zdrowym lub po zakończonym leczeniu kąt α powinien wynosić powyżej 60 stopni.
Drugi kąt, β służy lekarzowi do dodatkowego rozróżnienia pomiędzy poszczególnymi podtypami w obrębie głównej klasyfikacji Grafa (I-IV). (Kąt β odwzorowuje pokrycie głowy kości udowej przez tzw. dach chrzęstny panewki i obrąbek stawowy.)
Obraz USG zdrowego biodra z zaznaczonymi kątami α i β wg Grafa.
Możemy mieć do czynienia z następującymi typami bioder:
Typ I to biodro prawidłowe, w pełni dojrzałe. W tym typie biodra kąt α wynosi ponad 60 stopni. Zarówno typ Ia i typ Ib są uważane na normę (różnią się kątem β odzwierciedlającym obejmowanie głowy kości udowej przez obrąbek stawowy). Raz zdiagnozowany typ I nie zmieni się, chyba że staw był od początku nieprawidłowo sklasyfikowany lub występują choroby, które mogą wtórnie wpłynąć na staw biodrowy (zaburzenia neurologiczne, zapalenie stawu).
Budowa stawu: w typie I dach kostny zabezpieczający głowę kości udowej przed wysuwaniem się ze stawu jest dobrze rozwinięty, a jego krawędź jest ostra lub tępa. Dach chrzęstny pokrywa w sposób wystarczający głowę kości udowej.
Typ IIa lub IIb stawu biodrowego to taki, gdzie kąt α wynosi 59-50 stopni. Typ IIa rozpoznawany jest do 3 miesiąca życia, a typ IIb po 3 miesiącu. Skąd to rozróżnienie? Typ II stawu także może być stawem zdrowym, jednakże fizjologicznie niedojrzałym. Uważa się, że graniczny czas, kiedy stawy biodrowe mogą jeszcze wykazywać pewne cechy niedojrzałości to właśnie 3 miesiące życia. Takie stawy biodrowe określane są jako IIa(+). Istnieją specjalne tabele które określają jaki kąt α klasyfikuje staw biodrowy jako fizjologicznie niedojrzały IIa(+), który tylko obserwujemy, lub jako staw dysplastyczny, niedostatecznie szybko rozwijający się który trzeba bezzwłocznie leczyć IIa(-). Uważa się że biodra typu IIa(+) wymagają częstej obserwacji, ale do 3 miesiąca życia powinny dojrzeć do typu I. Po 3 miesiącu życia fizjologiczna niedojrzałość nie występuje, a wszystkie stawy biodrowe, gdzie kąt α wynosi 59-50 stopni są uznawane za dysplastyczne i określane jako IIb [3]. Ten typ wady stanowi ok. 75% wszystkich przypadków dysplazji [2].
Typy IIc i D (nazywany czasami typem IId) to stawy biodrowe dysplastyczne z kątem α 49-43 stopnie, mogą być rozpoznawane również przed 3 miesiącem życia, są to przypadki, które bezwzględnie należy leczyć z momentem postawienia rozpoznania. Rozróżnienie pomiędzy IIc i D jest spowodowane wartością kąta β odzwierciedlającego obejmowanie głowy kości udowej przez obrąbek stawowy. W stawie IIc tzw. krytycznym, dach chrzęstny jeszcze obejmuje głowę kości udowej. W typie D chrząstka stanowiąca dach chrzęstny nie spełnia funkcji i dochodzi do decentracji stawu biodrowego [2]. Typ IIc stanowi ok 5%, natomiast typ D ok 3% wszystkich przypadków dysplazji [2].
Budowa stawu: Biodra typu II charakteryzują się słabiej rozwiniętym dachem kostnym niż typ I, w typie IIa(+) dach kostny jest wystarczający dla prawidłowego rozwoju biodra, natomiast w pozostałych podtypach dach kostny jest niewystarczający. Krawędź kostna panewki jest zaokrąglona. Dach chrzęstny pokrywa głowę kości udowej – wyjątek typ D [4].
Typ III to staw biodrowy zdecentrowany, niekiedy określany jako podwichnięty. Wartość kąta α wynosi < 43 stopnie.
Budowa stawu: dach kostny jest źle wykształcony i nie chroni głowy kości udowej przed wysuwaniem się z panewki. Krawędź kostna panewki jest płaska. Dach chrzęstny przemieszcza się dogłowowo.
Typ IV to najcięższy typ wady. Budowa stawu: Ponad głową kości udowej nie ma już chrząstki, która to wpukla się w kierunku panewki. Dach kostny jest źle wykształcony, a krawędź kostna panewki płaska. Głowa niechroniona przez dach kostny i chrzęstny przemieszcza się do góry ponad panewkę. W przypadku biodra typu IV nie jest możliwe wyznaczenie kątów α i β [3].
Poniżej znajduje się tabela opisująca budowę poszczególnych typów stawów biodrowych [3].
Typ | Opis | Kąt Alfa (α) | Kąt Beta (β) |
Typ I – biodro zdrowe | |||
Ia | Każdy wiek:Normalnie rozwinięte biodro. Zazwyczaj z ostro zakończonym brzegiem kostnym panewki. Dach kostny dobrze rozwinięty. | > 60° | < 55° |
Ib | Każdy wiekNormalnie rozwinięte biodro. Zazwyczaj z tępo zakończonym brzegiem kostnym panewki. Dach kostny dobrze rozwinięty. | > 60° | > 55° |
Typ II – biodro dysplastyczne lub fizjologicznie niedojrzałe | |||
IIa (+) | Do 3. Miesiąca życia Fizjologiczne opóźnienie dojrzewania biodra. Z dobrym ukształtowaniem kostnym panewki. | 50°–59° | > 55° |
IIa (-) | Do 3. Miesiąca życiaFizjologiczne opóźnienie dojrzewania biodra. Z deficytem dojrzewania kostnego panewki. | 50°–59° | > 55° |
IIb | Po 3 mies. ŻyciaTe same właściwości biodra co w typie IIa. U dziecka po 3 mies. życia kwalifikowane są jako IIb. | 50°–59° | 55°–70° |
IIc | Biodro zagrożone lub krytyczne. Z wadliwie wykształconą panewką, która jednak jeszcze obejmuje główkę kości udowej. Brzeg kostny panewki jest płaski a biodro podatne na zwichanie. | 43°–49° | 70°–77° |
D (IId) | Biodro w budowie jest podobne do IIc, ale główka zaczyna się decentrować, co skutkuje uniesieniem dachu chrzęstnego panewki. | 43°–49° | > 77° |
Typ III – Zdecentrowany staw biodrowy (dysplazja, nieprawidłowe ułożenie stawu) | |||
IIIa | Główka jest przemieszczona. Uniesiony ku górze dach chrzęstny panewki, ale bez zmian w jego strukturze. | < 43° | > 77° |
IIIb | Przemieszczona główka i uniesiony ku górze dach chrzęstny, z widocznymi zmianami w strukturze. | < 43° | > 77° |
Typ IV – Zupełna decentracja stawu biodrowego | |||
IV | W tym typie głowa znajduje się poza panewką. Dach kostny jest źle zbudowany, krawędź kostna płaska, a dach chrzęstny przemieszcza się w dół. W przypadku tego typu biodra dochodzi do zupełnego zwichnięcia w stawie. | < 43° | > 77° |
Piśmiennictwo:
1. Graf, R., Classification of hip joint dysplasia by means of sonography. Archives of orthopaedic and traumatic surgery, 1984. 102(4): p. 248-255.
2. Synder, M., K. Niedzielski, and A. Grzegorzewski, Ultrasonografia stawu biodrowego noworodków i niemowląt. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2003. 5: p. 717-721.
3. Graf, R., Hip Sonography, Diagnosis and Management of Infant Hip Dysplasia. 2006: Springer.
Autorzy: Łukasz Pulik, Jadwiga Kaliszewska