Czy dysplazja stawów biodrowych jest najczęstszą wadą narządu ruchu w Polsce?
Dysplazja stawów biodrowych jest najczęstszą wadą narządu ruchu i dotyka w krajach środkowej Europy aż kilka procent narodzonych dzieci (ok. 5,6%) [2]. Przed erą USG niezdiagnozowana w porę dysplazja powodowała masowy problem: duża liczba dzieci była operowana lub też dysplazja ujawniała się u młodych dorosłych, kiedy to stan bioder był już tak poważny, że konieczne było przeprowadzenie endoprotezoplastyki (wymiany stawu biodrowego na sztuczny). Uważa się, że nawet 10% tych operacji jest wykonywanych z powodu dysplazji stawu biodrowego [3].
W czasach upowszechniania się badań ultrasonograficznych, jej zastosowaniem do diagnozy dysplazji stawów biodrowych zainteresował się wówczas trzydziestokilkuletni austriacki ortopeda Reinhard Graf. W 1980 roku opracował on metodę oceny stanu bioder niemowląt opartą na diagnostyce USG [1], która w niemal niezmienionej formie stosowana jest do dziś.
Metoda Profesora Grafa upowszechniła się w krajach niemieckojęzycznych, ale również poza nimi, m.in. w Polsce. Zastosowanie badań USG do oceny bioder przyczyniło się do tego, że dziś większość przypadków jest rozpoznawana wcześnie i skutecznie leczona bez konieczności operacji. Wraz z wprowadzeniem przesiewowych badań USG liczba wykonywanych operacji stawów biodrowych u dzieci zmniejszyła się ponad 10-krotnie [3].
W odróżnieniu od zdjęć rentgenowskich (RTG), którego użycie trzeba ograniczać z uwagi na promieniowanie, USG można wykonywać wiele razy bez szkody dla dziecka. Dlatego USG jest najlepszą metodą do badań profilaktycznych i kontrolowania efektu leczenia. Ponadto USG pozwala na wczesną diagnozę dysplazji, kiedy włączenie skutecznego leczenia nieoperacyjnego jest jeszcze możliwe. W USG lekarz widzi inne struktury niż w RTG, a to dlatego, że u niemowlaka w stawie biodrowym jest wiele struktur, które są jeszcze zbudowane z chrząstki, która na RTG nie jest widoczna. Zdjęcia RTG znajdują natomiast zastosowanie po 9 miesiącu życia dziecka, kiedy kostniejące struktury stawu biodrowego uniemożliwiają analizę obrazu USG metodą Grafa, a konieczne jest badanie kontrolne w przypadku kontynuacji leczenia lub zbyt późno postawionej diagnozy [3].
Kolejną zaletą ultrasonografii, jest fakt, że jest badaniem bardzo czułym w odniesieniu do rozpoznawania dysplazji. Znaczny odsetek przypadków dysplazji stawu biodrowego to tzw. dysplazja niema, która nie ujawnia się w badaniu przedmiotowym (czyli badaniu polegającym na obserwacji zewnętrznych objawów), nawet przeprowadzonym przez doświadczonego lekarza ortopedę. Dlatego badanie USG jest niezbędnym elementem wizyty aby jednoznacznie potwierdzić lub wykluczyć wadę [3]. Ponadto USG przewyższa czułością w wykrywaniu dysplazji RTG, co dotyczy zwłaszcza zmian o niewielkim stopniu zaawansowania, które stanowią ok. 75% wszystkich przypadków [2, 4].
Grafika przedstawia obraz RTG w porównaniu do tego, co jest widoczne w USG.
Źródło: https://radiologyassistant.nl/pediatrics/hip/developmental-dysplasia-of-the-hip-ultrasound
Najważniejsze zadanie dla ultrasonografisty to znaleźć odpowiedni „przekrój” przez struktury stawu biodrowego, tak aby były widoczne wszystkie szczegóły anatomiczne wskazane przez autora metody. Kiedy ten przekrój udaje się znaleźć, lekarz zatrzymuje obraz i używa specjalnej opcji w aparacie USG, aby w oparciu o elementy anatomiczne przeprowadzić trzy linie, które następnie utworzą kąty α i β.
Bardzo istotne jest przestrzeganie zasad określonych przez Profesora Grafa oraz wykonywanie badań wyłącznie przez wykwalifikowanych lekarzy ortopedów po odpowiednich szkoleniach ze stosowanej metody. Niestety często spotykanym problemem jest przeprowadzanie badań, które nie spełniają tych podstawowych standardów, co niesie poważne konsekwencje zdrowotne dla dziecka.
Wyznaczone kąty są podstawą interpretacji stanu stawu biodrowego. Oprócz samych kątów interpretuje się stan struktur kostnych i chrzęstnych oraz porównuje rozwój stawu z wiekiem dziecka (dzieci do 3 miesiąca życia mogą mieć tzw. fizjologiczną niedojrzałość stawu biodrowego).
O szczegółach opisu badania USG stawów biodrowych piszemy w artykule „Co to jest skala Grafa” https://coxis.org/co-to-jest-skala-grafa/ .
Piśmiennictwo:
1. Graf, R., Classification of hip joint dysplasia by means of sonography. Archives of orthopaedic and traumatic surgery, 1984. 102(4): p. 248-255.
2. Synder, M., K. Niedzielski, and A. Grzegorzewski, Ultrasonografia stawu biodrowego noworodków i niemowląt. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2003. 5: p. 717-721.
3. Synder, M., H.T. Harcke, and M. Domzalski, Role of ultrasound in the diagnosis and management of developmental dysplasia of the hip: an international perspective. The Orthopedic clinics of North America, 2006. 37(2): p. 141.
4. Atalar, H., et al., A comparison of ultrasonography and radiography in the management of infants with suspected developmental dysplasia of the hip. Acta Orthop Belg, 2013. 79(5): p. 524-9.
Autorzy: Łukasz Pulik, Jadwiga Kaliszewska